President’s Daily Brief

Jeroen Schuiten

Ruim een maand voor de terroristische aanslagen van 11 september, tijdens een vakantie op zijn ranch in Texas, kreeg president Bush een topgeheim document onder ogen. ‘Bin Laden determinded to strike inside the United States,’ luidde de onheilspellende kop. Het anderhalve A4-tje was onderdeel van de President’s Daily Brief (PDB); een dagelijks tien tot twaalf pagina’s tellend rapport dat elke nacht voor de president wordt samengesteld door de Central Intelligence Agency (CIA). De New York Times omschreef de PDB als ‘’s werelds meest exclusieve krant. Een supergeheim CIA-produkt dat mensen kan doden.’ Vice-president Dick Cheney noemde de PDB’s ooit de ‘kroonjuwelen’ van het Witte Huis.

Nu is duidelijk dat de openbaar gemaakte PDB van 6 augustus 2001 de laatste waarschuwing gaf voor een mogelijke terroristische aanslag op Amerikaanse bodem. Volgens nationale veiligheidsadviseur Condaleeza Rice behelsden deze anderhalve pagina’s niet veel meer dan ‘historische informatie’ over al-Qaeda. Zij had dit al onder ede verklaard voor de onafhankelijke commissie die in opdracht van de president de aanslagen onderzoekt. De bewuste zeventien regels gaven inderdaad een historisch overzicht. Het herinnerde de president aan eerdere televisie-interviews waarin Bin Laden opriep om ‘het gevecht naar Amerikaanse bodem te verplaatsen’. Het herhaalde het vermoeden dat al-Qaeda achter het ‘milleniumcomplot’ zat, de verholpen bomaanslag op het vliegveld van Los Angeles. De ‘historische’ interpretatie van Rice roept echter vraagtekens op. De vergaarde informatie in de PDB die waarschuwt voor ‘al-Qaeda aanhangers die met explosieven Amerika proberen binnen te komen’ bleek drie maanden oud te zijn. Zorgvuldig gewiste bronnen suggereerden tevens dat er een ‘ondersteunend systeem op Amerikaanse bodem’ aanwezig was. Al tijdens haar getuigenis moest Rice toegegeven dat volgens deze PDB de FBI ‘verdachte activiteiten in de Verenigde Staten had geconstateerd die duidden op voorbereidingen voor het kapen van vliegtuigen’. Het refereerde aan een eerder rapport in 1998 waarin gewaarschuwd werd voor een vliegtuigkaping door al-Qaeda om zo de vrijlating van de blinde Egyptische sjeik Omar Abdul Rahman te eisen. Rahman was in 1993 veroordeeld voor zijn rol in de eerste bomaanslag op het World Trade Center. Opvallend was ook de vermelding van een telefoontje op 15 mei naar de Amerikaanse ambassade in de Verenigde Arabische Emiraten. De beller waarschuwde voor een komende aanslag in Amerika.

Rice hield vol dat de vage bewoordingen niet specifiek genoeg waren om directe actie te ondernemen. Daar kwam bij dat volgens de PDB ‘de FBI zo’n zeventig onderzoeken had lopen die met Bin Laden in verband werden gebracht.’ Geen reden voor Bush om daar extra druk achter te zetten, aldus Rice. Haar baas viel haar bij tijdens zijn paasbezoek aan Fort Hood in Texas: ‘De PDB zei niets over een aanval op Amerika. Het informeerde over intenties, over iemand die Amerika haatte. Dat wist ik al,’ hamerde de president. Critici zijn van mening dat Bush de sluimerende dreiging in het rapport verkeerd inschatte. ‘Shake the trees’ en er vallen meer aanwijzingen uit de boom, bekritiseerden zij de passieve houding van Bush na het leven van het rapport.

De onderzoekscommissie heeft er altijd op gestaan dat het moest weten hoe expliciet de bewuste PDB was, wie het onder ogen had gekregen en wat de president wist en wanneer. Daar gingen langslepende onderhandelingen en dreigingen met dagvaardingen aan vooraf. PDB’s gaan schuil achter een ijzeren gordijn van geheimzinnigheid. Nooit eerder had het Witte Huis tijdens een zittende ambtsperiode inzage verschaft in Washington’s meest begeerde pagina’s.

De blauwe ringmap bevat de belangrijkste informatie over de voorgaande 24 uur in de ogen van de CIA. Het kaart potentiële terroristische aanslagen gericht tegen Amerika aan en bevat informatie over de gezondheid van buitenlandse staatslieden. Een PDB onderscheidt zich van andere geheime rapporten door nauwkeurig te omschrijven hoe bepaalde informatie verkregen is. President Bush krijgt het elke ochtend rond acht uur in de Oval Office overhandigd door een CIA agent in aanwezigheid van zijn baas, George Tenet. Veelal zijn Dick Cheney, Condoleeza Rice en Andrew Card, de man die het Witte Huis runt, aanwezig. Net als minister van buitenlandse zaken Colin Powell en minister van defensie Donald Rumsfeld krijgen zij hun eigen kopie. Volgens ingewijden lezen de betrokkenen het verslag in bijzijn van de CIA afvaardiging waarna de kopieën terug gaan naar het CIA hoofdkwartier. Wat de president met zijn kopie doet is niet bekend.

Er bestaan strikte regels voor het vrijgeven van dergelijke geheime documenten. De president staat bovenaan de lijst van personen die daartoe opdracht kan geven. Ook George Tenet heeft de benodigde bevoegdheid. Tenet heeft er altijd op gestaan dat PDB’s achter gesloten deuren thuis horen. Het topgeheim document is voor de ogen van de president bedoeld. De samenstellers moeten er ongeremd aan kunnen werken. Ook Bush verschuilde aanvankelijk achter dit zogenaamde ‘executive priviledge’. Als presidentiele adviseurs er niet op aan kunnen dat hun adviezen binnenskamers blijven dan zullen zij zich terughoudend opstellen, luidt het argument. Dat komt de presidentiele besluitvorming niet ten goede. De huidige regering heeft echter een twijfelachtige reputatie waar het dit privilege betreft. Het Witte Huis is bij de hoge raad aanbeland om de notulen van een bijeenkomst van vice-president Cheney met vertegenwoordigers uit de energiesector uit de openbaarheid te houden. Tegelijkertijd aarzelde het niet om zeer geheime CIA documenten vrij te geven die wezen op vermoedelijke Irakese massavernietigingswapens. Het leidde tot de verdenking dat het Witte Huis de kaart van het ‘executive priviledge’ voor politieke redenen speelt. In eerste instantie wenste Bush de PDB van 6 augustus 2001 ook uit handen van de onderzoekscommissie te houden. Na lang aandringen kwam het voorstel om drie commissieleden van een kopie te voorzien. Dagen later mocht de gehele commissie op een kopie rekenen. Toen peilingen uitwezen dat de kiezers ook een blik op het document wensten werden alle principes aan de kant geschoven. Wat de kiezer het meest van de PDB zal bijblijven? Het topgeheim verslag over de vijand die Amerika ruim een maand later wereldwijd zou bestrijden bleek onthullend dun en allerminst indrukwekkend. Daar konden zelfs de onheilspellende titel en het dreigende taalgebruik niets aan veranderen.